Motivi della diseredazione dei discendenti

AutoreSlawomir Kursa
Pagine61-147
61
CAPITOLO SECONDO
MOTIVI DELLA DISEREDAZIONE DEI DISCENDENTI
SoMMARIO: 1. Attentato all’integrità personale dell’ascendente. - 2. Ascendenti
accusati di un delitto contro il diritto pubblico (crimen), che non era
compiuto contro l’imperatore o contro lo stato. - 3. Esercizio della magia. - 4.
Relazione disdicevole del figlio con la matrigna o con la concubina del padre.
- 5. Denuncia dei ascendenti che avesse causato gravia dispendia. - 6. Rifiuto,
da parte dei discendenti maschi, di prestare garanzia per gli ascendenti
imprigionati. - 7. Tentativo di impedire agli ascendenti la redazione del
testamento. - 8. Ingresso tra gli ‘arenari’ o i mimi e esercizio di queste
professioni contro la volontà degli ascendenti. - 9. Rifiuto del matrimonio
proposto dagli ascendenti da parte di una figlia o di una nipote, la quale,
malgrado le fosse stata assicurato la dote, avesse preferito una vita lussuriosa.
- 10. Mancata cura e assistenza agli ascendenti durante la loro malattia
mentale. - 11. Mancato riscatto dell’ascendente imprigionato. - 12. Allonta-
namento del discendente dalla fede cattolica.
Dall’esame fin qui condotto risulta evidente che Giustiniano,
pur attribuendo un sempre maggiore rilievo alla volontà del te-
statore1, di fatto la vincolava poiché esigeva la contemplazione ne-
cessaria, nel testamento, dei parenti risultanti dal vincolo di sangue.
In conseguenza del ribaltamento di prospettiva2 al testatore era
data facoltà di diseredare i consanguinei più stretti solo nei casi di
ingratitudine, che l’imperatore elencava in modo circostanziato, nei
capitoli terzo e quarto della Nov. 115: il terzo concernente i discen-
denti, il quarto gli ascendenti.
Di essi ci pare opportuna un’analisi circostanziata.
Occupiamoci per prima dei casi d’ingratudine dei discendenti,
esposti, partitamente, nel capo primo. Esso elencava 14 motivi di
1 Sul punto v., per tutti, G. PUGLIESE, Istituzioni cit., parte terza, pag. 1047.
2 V. supra pag. 55.
62
ingratudine e precisava in un punto finale, il numero 15, il peso da
accordare alle cause elencate nei punti precedenti:
Nov. 115,3: pr. ...Causas autem iustas ingratitudinis has esse
decernimus:
1. Si quis parentibus suis manus intulerit.
2. Si gravem et inhonestam iniuriam eis ingesserit.
3. Si eos in criminalibus causis accusaverit, quae non sunt
adversus principem seu rempublicam.
4. Si cum maleficis ut maleficus versatur,
5. vel vitae parentum suorum per venenum aut alio modo
insidiari temptaverit.
6. Si novercae suae aut concubinae patris filius sese
miscuerit.
7. Si delator contra parentes filius extiterit et per suam
delationem gravia eos dispendia fecerit sustinere.
8. Si quemlibet de praedictis parentibus inclusum esse
contigerit, et liberi qui possunt ab intestato ad eius successionem
venire, petiti ab eo, vel unus ex his in sua cum noluerit
fideiussione suscipere vel pro persona vel debito, in quantum
esse qui petitur probatur idoneus. Hoc tamen quod de fideiussione
censuimus ad masculos tantummodo liberos volumus pertinere.
9. Si convictus fuerit aliquis liberorum, quia prohibuit
parentes suos condere testamentum, ut si quidem postea facere
potuerint testamentum, sit eis pre tali causa filium exheredandi
licentia; si autem in ipsa prohibitione sine testamento aliquis ex
parentibus decesserit, et alii sive qui ab intestato ad hereditatem
defuncti aut cum ipso filio qui testamentum fieri prohibuit aut
post illum vocantur, sive illi quos heredes aut legatarios habere
volebat, vel qui laesionem aliquam ex prohibitione testamenti
sustinuerunt, hoc ipsum approbaverint, secundum alias leges
super hoc positas talia negotia terminentur.
10. Si praeter voluntatem parentum inter arenarios aut
mimos sese filius sociaverit et in hac professione permanserit,
nisi forsitan etiam parentes eius professionis fuerunt.
63
11. Si alicui ex praedictis parentibus volenti filiae suae vel
nepti maritum dare et dotem secundum vires substantiae suae
pre ea praestare illa non consenserit, sed luxuriosam degere
vitam elegerit. Si vero usque ad viginti quinque annorum
aetatem pervenerit filia et parentes distulerint eam marito
copulare, et forsitan ex hoc contigerit in suum corpus eam
peccare aut sine consensu parentum marito se, libero tamen,
coniungere, hoc ad ingratitudinem filiae nolumus imputari,
quia non sua culpa sed parentum id commisisse cognoscitur.
12. Si quis de praedictis parentibus furiosus fuerit, et eius
liberi vel quidam ex his aut liberis ei non existentibus alii eius
cognati qui ab intestato ad eius hereditatem vocantur obsequium
ei et curam competentem non praebuerint, si quidem a tali
sanus fuerit infirmitate, erit ei potestas utrum velit neglegentem
filium vel filios aut cognatos ingratum vel ingratos in suo
scribere testamento. Si autem in furoris morbo eum detentum
extraneus aliquis viderit suis neglectum liberis vel
cognatis aut aliis ab eo scriptis heredibus et pro misericordia
voluerit eum procurare, damus ei licentiam adtestationem eis
qui ab intestato vel ex testamento iam facto ad furiosi
hereditatem vocantur scriptis dirigere, ut eum procurare
festinent. Si autem post huiusmodi adtestationem neglexerint,
et extraneus in sua domo furiosum susceptum sumptibus
propriis usque ad finem vitae ipsius procurasse monstratus
fuerit, eum qui obsequium,ac diligentiam furioso exhibuit, licet
extraneus sit, ad eius successionem pervenire decernimus,
evacuata institutione eorum utpote indignorum, qui furioso,
sicut diximus, curam praebere neglexerunt, ita tamen ut cetera
testamenti capitula in sua maneant firmitate.
13. Si unum de praedictis parentibus in captivitate detineri
contigerit et eius liberi sive omnes sive unus non festinaverint
eum redimere, si quidem valuerit calamitatem captivitatis
evadere, in eius sit potestate, utrum hanc causam ingratitudinis
testamento suo velit adscribere; si autem per liberorum
neglegentiam vel contemptum non fuerit liberatus et in
captivitate decesserit, illos ad successionem eius venire non
patimur, qui non festinaverunt eius redemptionem procurare,
sed omnibus liberis in hoc neglegentibus res universas ab

Per continuare a leggere

RICHIEDI UNA PROVA

VLEX uses login cookies to provide you with a better browsing experience. If you click on 'Accept' or continue browsing this site we consider that you accept our cookie policy. ACCEPT